Zagadnienie kontroli biznesowej jest stosunkowo nowe. Do polskiego systemu prawnego zostało wprowadzone 1 stycznia 2014 r. ustawą z 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r., nr 35). Przepis, regulujący kontrolę biznesową, czerpie swoje podstawy wprost z dyrektywy Rady 2010/45/UE z 13 lipca 2010 r., która zmieniła wcześniejszą dyrektywę 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w odniesieniu do przepisów dotyczących fakturowania. Zgodnie z postulatem dyrektywy Rady UE i przepisami ustawy o VAT faktury muszą odzwierciedlać faktyczne transakcje, dlatego należy zapewnić ich autentyczność, rzetelność i czytelność. System kontroli biznesowej to regulacje wewnątrz przedsiębiorstwa związane z oceną ryzyka zdarzenia, które może prowadzić do oszustwa podatkowego i strat.  

Procedury wdrożone w procesie kontroli biznesowej, wydają się być optymalnym rozwiązaniem zapewniającym podatnikowi dostateczny poziom pewności, że nie uczestniczy on w oszustwie podatkowym z zakresu VAT lub innym (karuzela VAT, puste faktury, transakcje nieuprawnione).

System kontroli biznesowej tworzy związek pomiędzy fakturą VAT, a dokumentami uzupełniającymi oraz realizowanymi transakcjami, który jest łatwy do prześledzenia (dzięki posiadaniu dostatecznych danych dla powiązania dokumentów), zgodny z ustalonymi w przedsiębiorstwie procedurami oraz odzwierciedla procesy, które faktycznie miały miejsce.

Ścieżka audytu dla celów podatku VAT powinna zapewnić możliwy do skontrolowania związek pomiędzy fakturą a dostawą towarów lub świadczeniem usług tak, aby umożliwić sprawdzenie, czy faktura odzwierciedla fakt, że dostawa towarów lub świadczenie usług miało faktycznie miejsce.

Kontrola Biznesowa potwierdza autentyczności dostaw towarów i wykonania usług, ale także gwarantuje prawo podatnika do odliczenia podatku naliczonego VAT zawartego w fakturach zakupu towarów niezależnie od tego, że ewentualnie nieświadomie uczestniczył on w transakcji – towarem, który został wykorzystany w łańcuchu dostaw przez znikającego podatnika do popełnienia oszustwa podatkowego VAT.

To właśnie w skutek wdrożenia procedury kontroli biznesowej podatnik może dostarczać dowodów, które dadzą fiskusowi pewności, że podatnik dołożył  należytej staranności i działał w dobrej wierze, i nie uczestniczył świadomie w oszustwie podatkowym.

Państwo zdecydowanie walczy z oszustwami podatkowymi VAT skutkiem czego fiskus dość rygorystycznie podchodzi do badania prawa podatnika do odliczenia podatku naliczonego VAT zawartego w fakturach zakupu towarów biorących udział w karuzeli podatkowej lub od znikającego podatnika.

SN w uchwale z 18 grudnia 2013 r. uznał, że przedmiotem przestępstwa z art. 299 kk (pranie brudnych pieniędzy) są środki płatnicze, pochodzące z czynu zabronionego. W ocenie SN sprawcą tego rodzaju przestępstwa może być sprawca oszustwa podatkowego, z którego popełnieniem jest związana korzyść w postaci odliczenia lub zwrotu podatku od towarów i usług.

Wdrożona procedura kontroli biznesowej ma także znaczenie w ocenie poprawności wykonywania innych obowiązków prawnych, w tym w procedurze przetargowej (weryfikacja oferenta), sprawozdawczej i rachunkowej (rzetelność danych).

Warto pamiętać, że środki, przy wykorzystaniu których podatnik może wykazać powyższy związek, pozostawia się uznaniu podatnika.

Skutkiem braku stosowania kontroli biznesowej mogą być sankcje:

• z ustawy o VAT — pozbawienie podatnika prawa do odliczenia podatku naliczonego zawartego w fakturach zakupu towarów lub usług od podatnika uznanego za znikającego, dokonującego oszustwa na VAT;
• z kodeksu karnego skarbowego — za narażenie Skarbu Państwa na uszczuplenie podatku VAT lub uzyskanie nienależnego zwrotu podatku (kara grzywny, kara pozbawienia wolności albo obie kary łącznie);
• z kodeksu karnego — za pranie brudnych pieniędzy (kara pozbawienia wolności);
• z kodeksu karnego — z dniem 1 marca 2017 r. w kodeksie karnym do przestępstw pospolitych zaliczono wystawianie podrobionych i przerobionych faktur VAT lub posługiwanie się tymi fakturami na potrzeby rozliczeń podatkowych (zagrożenie do 8 lat pozbawienia wolności lub do 25 lat — art. 277a);
• obowiązek naprawienia szkody Skarbu Państwa (wpłata uszczuplonego podatku lub dokonanego bezpodstawnego zwrotu wraz z odsetkami) dla osoby uznanej za sprawcę czynu zabronionego oraz
• dla podmiotu gospodarczego lub instytucji odpowiedzialność z ustawy o odpowiedzialności zbiorowej podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźba kary (do 3% przychodu w roku obrotowym nie więcej niż 5 mln zł).

Dlatego też należy postrzegać kontrolę biznesową jako procedurę zabezpieczającą istotne interesy przedsiębiorcy (organizacji).

Krajowy Instytut Kontroli Biznesowej zachęca do wdrożenia systemu kontroli biznesowej i służy Państwu w tym zakresie pomocą.

Zarząd KIKB